کلاف سردرگم اقتصاد و سیاست در دنیا عرب - مجله سفرنامه ترکیه

کشورهای عربی خاورمیانه و شمال آفریقا با اعتراض بیگانه نیستند. آنها هشت سال پیش طوفان به پاکردند. فتیله اعتراض های 2011 در این کشورها، با کبریت محمد بوعزیزی روشن شد؛ سبزی فروش لیسانس گرفته تونسی که خسته و آزرده از موقعیت شغلی خود و سنگ اندازی شهرداری در کسب و کار او، بدن خود را آغشته به بنزین کرد و کبریت را کشید تا آتش به جان نه فقط دیکتاتور تونس که به جان دیکتاتورهای مصر، یمن و لیبی بزند و لرزه بر جان بسیاری دیگر از دیکتاتورهای منطقه اندازد. اکنون هشت سال از آن موقع می گذرد، اما وضعیت نابسامان مالی در این کشورها و سایر کشورهای عربی که سال 2011 کمتر شاهد اعتراض بودند، همچنان ادامه دارد. این وضعیت نابسامان هر روز بیش از روز قبل مردم این کشورها را سرخورده می نماید.

گره کور اقتصاد

نگاهی به مردان و زنانی که این روزها کوچه و خیابان شماری از این کشورها را تسخیر نموده اند، نشان می دهد، اغلب آنان جوانانی زیر 30 سال هستند. جوانانی که از بیکاری سرخورده اند. گزارشی که دیروز در روزنامه انگلیسی آبزرور منتشر شده بود، از آمار 30 درصدی بیکاری جوانان کشورهای عربی به نقل از سازمان بین المللی کار خبر می داد. این گزارش تأکید می نماید، آنچه باعث بروز موج جدید اعتراض ها در کشورهای عربی شده، همین مسأله و سرخوردگی جوانان از وضعیت مالی شان و بی تدبیری دولت ها برای برآورده کردن این احتیاج است. حتی در اردن که همیشه به عنوان جزیره ثبات کشورهای عربی معروف بوده است نیز نابسامانی های مالی در 5 سال گذشته باعث روی کار آمدن 7 دولت شده است. این کشور همچنین دو ماه پیش با اعتراض بی سابقه آموزگاران ناراضی از حقوق و مزایای خود روبرو بود. اعتصاب این آموزگاران، طولانی مدت ترین اعتصاب تاریخ این کشور شد. اردن از سطح تحصیلات بالایی برخوردار است و 65 درصد مردم این کشور دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند. اما آمار بیکاری در آن به 40 درصد می رسد. البته اردن باتوجه به ناآرامی های مالی در سایر کشورهای عربی، کوشش نموده با بعضی اقدامات همانند، درنظر دریافت تسهیلاتی برای کارفرماهایی که نیروی کار محلی بیشتری استخدام نمایند و همچنین اقداماتی نظیر توسعه کشاورزی و صنعت در این کشور (بویژه با توجه به اینکه اردن نسبت به سایر کشورهای عربی بهره اندکی از منابع نفتی و گازی دارد) مسائل خود را رفع کند. اما تاکنون این اقدامات به دلیل ساعات کار طولانی کارگران و مزایای پایین شغلی بی ثمر بوده است.

تغییرات در قوانین

اما اقتصاد تنها درد این معترضان، بویژه معترضان لبنانی و در پاره ای موارد عراقی نیست. آنها همچنین خواستار ایجاد تغییر در قوانین کشور و کادر حکومتی هستند. همان چیزی که 2 آوریل (13 فروردین) عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس جمهوری 10 سال اخیر الجزایر را واداشت، استعفا کند. این مطالبه در اعتراض های اخیر بویژه در لبنان مشاهده شد. سعد حریری، نخست وزیر این کشور در پی ناآرامی ها در کشورش ابتدا از اصلاحیه ای در قوانین مالیاتی و مالی کشور اطلاع داد. اصلاحیه ای که در نوع خود امتیازهای قابل توجهی به معترضان می داد، اما مردم حاضر به ترک خیابان نشدند. آنها حتی بعد از استعفای حریری هم آرام ندریافتد و اعلام کردند، هرچند مسائل مالی برای آنها مهم است، اما از نظر آنان مسائل آنها با امتیازهای مالی و جابه جایی افراد در سمت ها که حکم مسکن موقت را دارد، حل نمی گردد. آنها اکنون خواستار تغییر در قانون اساسی و قانون انتخاباتی و روی کار آمدن دولتی شایسته هستند. نه دولتی که برآمده از قوانین انتخاباتی و سهم بندی های قومیتی و مذهبی باشد.

درد دموکراسی

اما ماجرای اعتراض ها در کشورهای عربی همان طور که فقط ریشه مالی ندارد، به تغییرات در قوانین نیز ختم نمی گردد. مردمی که سال 2011 به خیابان ها رفتند و مطالباتشان اقتصاد را نشانه می گرفت، در یکی دو سال اخیر می بینند، نه تنها مسائل مالی آنان حل نشده که با نابسامانی های امنیتی ناشی از بحران های داخلی و تروریسم نیز دست و پنجه نرم می نمایند. البته این وضعیت برای مصری ها کمی متفاوت است. آنها ریشه این ناامنی را نه تروریسم که خود دولت می بینند. قلع و قمع هایی که پس از روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی در این کشور رخ داد و به زندان افتادن شمار زیادی از سران و حامیان اخوان المسلمین، مردم این کشور را طوری ناامید نموده که با فراخوان یک تاجر بلافاصله به خیابان ها آمدند.

با این حال برزو درگاهی در مقاله ای در روزنامه انگلیسی ایندیپندنت، معتقد است، مشکل این مردم فقط بازگشت دیکتاتوری نیست و دغدغه دموکراسی دارند. بعضی از آنها از اینکه روند دولت انتقالی آنگونه که باید انجام نشد، ناراضی هستند. بویژه که می بینند در تونس، کشوری که اعتراض های 2011 از آنجا شروع شد، این روند انتقال موفقیت آمیز صورت گرفته است. تونس سال جاری بعد از درگذشت رئیس جمهوری این کشور، انتخاباتی برگزار کرد که نتیجه آن برای هیچ کس تعیین نبود. برنده این انتخابات در نهایت حزبی نه چندان شناخته شده اعلام شد و احزاب بزرگ و معروف پشت سر آن قرار دریافتد. این نمونه به سایر کشورهای عربی نشان داد، تغییر دور از دسترس نیست. فقط اراده باید کرد.