طبس؛ سرزمین رفاقت نخل و پرتقال - مجله سفرنامه ترکیه

جهت دریافت مشاوره سفر با تور کانادا با ما همراه باشید.

شهر طبس کجاست

طبس (تبس) وسیع ترین شهرستان ایران و شهری کویری در غرب خراسان جنوبی است. این شهر پیش تر جزئی از استان یزد بود که در سال 1391 به استان خراسان جنوبی ملحق شد.

به اعتقاد بعضی نام طبس از ترکیب دو واژه تب و بس تشکیل شده؛ تب در فارسی به معنی حرارت و داغی و طبس به معنی بسی داغ است. بعضی هم نام آن را به زبان های سلوکیان مرتبط دانسته اند.

رشته کوه بلند شتری در شرق شهر طبس واقع شده است و ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می دهد. معادن غنی زغال سنگ این شهرستان از وجود جنگل های انبوه و دریاچه های بزرگ در این منطقه در گذشته های دور خبر می دهد. معادن زغال سنگ طبس این شهر را از نظر ثروت ملی به یکی از غنی ترین مناطق کشور تبدیل می نماید.

دیدنی های طبس

طبس اقلیم بسیار متنوعی دارد و تقریبا همه نوع آب و هوا را می توان در آن تجربه کرد. تاثیر تنوع اقلیم را می توانید در تنوع محصولات این منطقه ببینید. در بعضی از روستاهای طبس قرار دریافت شالیزارهای برنج زیر نخلستان های بزرگ منظره ای بی نظیر را خلق می نماید. در ادامه بعضی از بهترین دیدنی های طبس را به شما معرفی می کنیم.

باغ گلشن

باغ گلشن یکی از دیدنی های شهر طبس است که بازدید از آن خالی از لطف نیست. آب طبس با یکپارچه شدن چشمه های بی شمار، از راه قناتی به سمت این شهر جاری می گردد و در جایی از زیرزمین بیرون می آید. این آب در راستا خود به خاطر شیب طبیعی زمین، چند آسیاب را هم به راه می اندازد. این آب با گذر از باغ گلشن، وارد شهر می گردد و باغ ها و محله ها را آبیاری می نماید.

کال جنی

کال جنی یا دره جن ها دره ای در شمال طبس است. این دره در امتداد خروجی قناتی در نزدیکی روستای اِزمیغان واقع شده و 35 کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد.

کال جنی دره ای زیبا و حیرت انگیز است که بومی ها آن را دره جن ها نامیده اند. در قدیم تصور بر این بوده که این دره محل زندگی ارواح و جن ها است. شکل دیواره های بلند این دره نشان می دهد که در طول هزاران سال و در اثر فرسایش و سیلاب به وجود آمده است. حتی ممکن است روزگاری رودخانه ای خروشان هم از آن عبور می کرده است.

این دره عمیق گاهی شکل U به خود می گیرد و در جاهای دیگر مانند V به نظر می رسد. بالای سرت را که نگاه کنی تنها ذره ای از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند دره می بینی. در جاهایی به دلیل نزدیک شدن دو دیواره به یکدیگر از این تصویر هم خبری نیست.

وجود تونل ها و خانه هایی به نام خانه گَبَرها در دل دیواره ها، از دیگر جذابیت های این دره است. ساخت این تونل ها و حفره ها احتمالا به زمان ساسانیان برمی گردد. این حفره ها و تونل ها در دامنه جداره های این دره قرار گرفته اند. راستا دسترسی به این حفره ها خیلی سخت است. در راستا این حفره ها تونل هایی دیده می گردد که احتمالا راه ارتباطی آن ها با هم بوده است.

نخلستانی که به صورت خود رو در دل این بیابان روییده، از جذابیت های دیگر این منطقه شگفت انگیز است. کال جنی طبس در سال 1396 در فهرست آثار طبیعی-ملی ثبت شد.

نکته: دست یابی به کف دره نیازمند آشنایی به منطقه است. دره دیواره های بلند و پرشیبی دارد که وارد شدن به آن می تواند خطرناک باشد.

روستای اصفهک

اِصْفَهْک نام روستایی تاریخی است که در 35 کیلومتری شرقی شهر طبس واقع شده است. این روستا در زلزله 25 شهریور 1357 آسیب بسیار زیادی دید. پس از آن به تدریج روستا خالی از سکنه و متروکه شد.

بعد ها مردم در کنار روستا شروع به ساختن خانه هایی جهت اسکان موقت با ساختار جدید کردند. ولی دلتنگی آن ها برای خانه های باصفا، معماری منحصربه فرد و خاطرات شیرین روستا، باعث شد ایده بازگشت به روستای تاریخی و مرمت آن مطرح گردد.

پس از شکل دریافت ایده مرمت روستا، مراحل ابتدایی بازسازی از جمله نقشه برداری و محله بندی در فاصله سال های 1391 تا 1392 انجام و در نهایت با همت جوانان روستا مرمت بافت قدیمی و تخریب شده شروع شد.

تا کنون بخش های مهمی از روستا از جمله حمام، مسجد قدیمی و مقبره های خانوادگی نزدیک آن، خانه های قدیمی و جداره های خشتی مرمت شده است و فرایند بازسازی روستا همچنان ادامه دارد.

قرار دریافت روستای اصفهک در مجاورت کوه به آن آب و هوایی داده که در تابستان حداقل 5 تا 6 درجه سردتر از طبس است. تابستان ها سوزندگی هوا در این منطقه کمتر است و شب هایی با هوای مطبوع و دلچسب دارد.

خانه های قدیمی روستا اغلب با خشت و گل ساخته شده اند. یکی از بخش های جذاب، حمام قدیمی خزینه ای روستاست که به طور کامل بازسازی شده و در خنکای هوای منطقه، گرمای لذت بخشی دارد.

شغل بیشتر مردم روستا کشاورزی و دامپروری است. این روستا آب وهوایی ناب و منحصربه فرد دارد، طوری که رشد و پرورش هر نوع محصول کشاورزی در آن ممکن است.

با قدم زدن در کوچه پس کوچه های اصفهک و گذر از ساباط های روستا به مزارع زعفران می رسید که زیر درخت های نخل جا خوش کرده اند. آب این منطقه شیرین است. چاه کوثر که آب شرب 39 روستا را تأمین می نماید در این منطقه واقع شده.

قالی بافی، مهم ترین صنعت دستی مردم این روستاست. خرما و زعفران سوغات روستای اصفهک است. از غذاهای رایج روستای اصفهک، می توان به انواع آش و آب گوشت های محلی اشاره کرد.

چشمه مرتضی علی و طاق شاه عباسی

دره عجایب! منتظر هر چیزی باشید! حدود پنج کیلومتر را با پای پیاده طی می کنید. بیشتر این راستا از داخل آب می گذرد. در طول راه، دیواره های بلند دره مانندی در دو طرف شما را همراهی می کنند که روی آن ها حفره های کوچک و بزرگ با نظم خاصی قرار گرفته اند. بعضی از این حفره ها، چشمه های جوشان آب هستند که بزرگترین شان به حمام مرتضی علی معروف شده است.

برای رسیدن به این دره هیجان انگیز و دیدن طاق شاه عباسی و چشمه مرتضی علی و گبَرهای سه هزار ساله، باید از روستای خَرو عبور کرد. روستای خَرو (خور) یک روستای توریستی در 20 کیلومتری شرق طبس است که جاده آسفالته مناسبی هم دارد. در روستای خرو محل های اقامتی یک روزه و چند روزه مناسب وجود دارد.

از روستای خرو تا ابتدای ورودی مجموعه تاریخی و طبیعی کال سَردَر که حمام مرتضی علی و طاق شاه عباسی را در خود جای داده، با خودرو 5 دقیقه راه است. در این محل، پارکینگ، سرویس بهداشتی مناسب و همچنین چشمه گوارای آب قنات هم واقع شده است.

مجموعه تاریخی و طبیعی کال سَردَر ترکیبی است از چند اثر تاریخی (با قدمت 500 تا 1500 سال) مانند طاق عباسی و خانه گَبَری، خاصیت طبی و درمانی چشمه و پدیده های کم نظیر ژئومورفولوژیکی و ژئوتوریسمی. در مطالعات زمین شناسی از این محدوده و قسمت هایی از کوه های شتری به عنوان بهشت زمین شناسی یاد می گردد.

خب، برگردیم به این دره جذاب و دلی به آب بزنیم. همینطور که پیاده از دل این رودخانه گذر می کنید، سرتان را بالا بگیرید و از مناظر اطرافتان پر از لذت شوید. دور تا دورتان با صخره هایی که گاه نخلی از دلش بیرون زده محاصره شده و این شمایید و این دره اعجاب انگیز!

همانگونه که به راستاتان ادامه می دهید به تدریج متوجه اختلاف دمای آب می شوید و به نقطه ای می رسید که یک پایتان در آب گرم و پای دیگر در آب سرد واقع شده است! دلیل این اتفاق این است که آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می ریزد و اختلاف دمایی را ایجاد می نماید که گاهی به 10 درجه هم می رسد!

غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می گردد که این آب ها تا مسافت حدود سیصد متری بستر رودخانه هم پیش بفرایند در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده اند و قابل تفکیک هستند!

در ادامه راستا دره ی مرتضی علی، به طاق زیبای شاه عباسی می رسیم که بیش از 700 سال قدمت دارد. طاق شاه عباسی میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و شامل طاقی آجری است که پاکار آن بر کوه های سنگی دو طرف رودخانه واقع شده است. بلندای طاق تا زیر تیزه 17 متر و بلندای کلی بنا 30 متر تخمین زده می گردد. این طاق قدیمی ترین بخش بناست. دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ساخت به خصوص از پشت طاق بند به خوبی قابل مشاهده است.

طاق شاه عباسی با وجود قدمت زیاد بعد از زلزله سال 57 همچنان سرپا ایستاده و به همین شکلی که می بینید استوار است.

سنگ نگاره های این طاق را که نگاه کنید، نقش بز کوهی، نماد درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت را می بینید که بر گوشه گوشه آن ترسیم شده اند. این ها نمادی از فرشتگانی هستند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره های طاق حک شده اند.

روستای نایبند

کمی که پیش تر برویم، به روستایی می رسیم که دیدن آن جزو واجبات این سفر است. روستای پلکانی نایبند! ساختار پلکانی یکی از انواع معماری است که به وفور در ایران وجود دارد.

با شنیدن نام روستای پلکانی معمولا به یاد روستای ماسوله می افتیم. اما این بار این روستا در دل کویر و نه در جنگل، یک آبادی سرسبز ساخته که به راستی شگفت انگیز است.

چیزی که در وهله اول از طبیعتش به چشم می خورد هم نشینی درختان نخل و پرتقال است. هم نشینی نه چندان آشنا و معمول، اما دوست داشتنی و شیرین!

وقتی مشغول چیدن پرتقال های خوشمزه می شوید، فراموش می کنید که در همسایگی کویر لوت هستید و بیشتر حس بودن در شمال ایران را دارید. اما به محض این که سرتان را بالا می آورید نخل های سرو قامت را می بینید که با عظمتشان روی این میوه های نارنجی سایه افکنده اند.

این روستا همچون سرابی در دل کویر می نماید که تا شعاع 200 کیلومتری هیچ آبادی دیگری را در خود جای نداده است. دلیل شکل گیری این روستا، قنات ها و چشمه های آب گرمی هستند که حیات را به این روستا بخشیده اند.

برج های نگهبانی روستای نایبند

در روستای نایبند سه برج نگهبانی به چشم می خورد که در گذشته حفاظت و نگهبانی از روستا را بر عهده داشته اند. هنگام حمله راهزن ها یا مامورهای حکومتی، دیده بان ها از برج ها مردم را خبر می کردند تا به خانه هایشان بفرایند. سپس دروازه قلعه را مسدود می کردند تا دست کسی به مردم نرسد.

یک پل چوبی کوچک و باریک تنها راهی است که شما را به این برج ها می رساند. در سال های اخیر برج های سالم تر محل سکونت اهالی شده اند.

این برج های نگهبانی در بالاترین ارتفاع روستا بنا شده اند. بنابراین وقتی از کنار آن ها به پایین نگاه می کنید منظره ای به وسعت کل روستا تا کویر لوت زیبا، زیر پاهای شماست.

مردم روستای نایبند

بر اساس سرشماری سال 1385 حدود 145 خانوار و 484 نفر در روستای نایبند زندگی می کنند. مردم روستای نایبند به برکت وجود چشمه ها و قنات ها از طریق کشت انواع مرکبات، نخل، توت و انواع محصولاتی نظیر گندم، جو، سبزیجات و حبوبات امرار معاش می کنند یا به دامداری اشتغال دارند.

عوامل فرسایش روستا همچون طوفان های شن و بارش باران های موسمی شدید باعث مهاجرت عده زیادی از اهالی و کاهش جمعیت این روستا شده است. با وجود این، هنوز سکونت در روستای نایبند وجود دارد و حتی ساخت بناهای جدید در شمال روستا از توسعه ی نایبند خبر می دهد.

یکی از شغل های مرسومی که مردم خون گرم نایبند از آن درآمد کسب می کنند، بافت سبد و سفره های حصیری است؛ محصولاتی که می توانند سوغات خوبی از این سفر به حساب بیایند. با هر بار دیدن این صنایع دستی زیبا حس و حال نایبند برایتان زنده خواهد شد.

آب و هوای نایبند

کوه های مرتفع هم نتوانسته اند در برابر آفتاب داغ کویر مقاومت کنند. به همین دلیل تابستان های بسیار گرم و آفتابی و زمستان های معتدل بر نایبند حاکم شده است.

بهترین فصل سفر به نایبند

بهترین زمان برای سفر به نایبند پاییز، زمستان و اوایل بهار است. با نزدیک شدن به فصل تابستان گرمای شدید بر منطقه حاکم می گردد. حداکثر دمای نایبند در ماه تیر به 53 درجه سانتی گراد هم می رسد، در حالی که حداقل دمای آن در ماه بهمن حدود 9 درجه است.

اگر تحمل گرما را دارید، در ماه تیر و مرداد می توانید از مراسم خرماپزان بازدید کنید. این زمان فصل چیدن خرماهایی است که تبدیل به شیره خوش مزه خرما می شوند. در جای جای روستا خانم های خانه دیگ هایشان را به راه می کنند و مشغول جوشاندن شیره خرما می شوند.

می توانید با آن ها همراه شوید و چیدن خرما و درست کردن شیره خرما را تجربه کنید و با فرهنگ و زندگی مردم بومی بیشتر آشنا شوید.

اقامت در روستای نایبند

در سفر به روستای نایبند می توانید به اقامتگاه های محلی حساب بروید یا در هتل ها و مهمان سراهای شهرهای اطراف اقامت کنید. البته کمپ زدن در کویر هم می تواند از گزینه های پیش روی شما باشد.

در هر حال، سفر به طبس و روستاهای زیبایش می تواند به خاطرات تکرار نشدنی شما از خراسان جنوبی تبدیل گردد.

چگونه به طبس برویم؟

برای رفتن به طبس سه راه وجود دارد.

1. اگر عجله ای در کار نیست و می خواهید با آرامش سفر کنید، راه اول بهترین گزینه است. چای بنوشید و از پنجره قطار بیرون را تماشا و برای خود رویا پردازی کنید. شایعاتی هم در رابطه با راه اندازی قطار جدید در راستا تهران-طبس شنیده می گردد که اگر به حقیقت بپیوندد امتیاز این نوع سفر را بیشتر هم می نماید.

2. اما اگر می خواهید در راستا طبس توقفی هم در شهر های طول راه داشته باشید، راه دوم را پیشنهاد می کنیم. البته با توجه به شهرهایی که برای بازدید انتخاب می کنید باید راستا خود را تغییر دهید.

3. اما راه سوم مختص کسانی است که زمان محدودتری دارند و می خواهند بیشتر وقت خود را در مقصد بگذرانند. یکشنبه و سه شنبه هر هفته ساعت 9:10 از مبدا تهران و ساعت 11:15 از مبدا طبس، پرواز با هواپیمای BAe انجام می گردد.

نکته ای که برای انتخاب راه سفر بسیار اهمیت دارد، خود شخص است. روحیه هر شخص با شخص دیگر متفاوت است.

حتی می توانید روش چهارم؛ یعنی استفاده از راه های مختلف را انتخاب کنید. برای مثال می توانید برای رفت، هواپیما و برای برگشت، قطار را برگزینید.

با این کار، تجربه های متفاوتی خواهید داشت و با چالش های جدیدی روبه رو می شوید که سفر را از یکنواختی بیرون می آورد. مهم تر از آن، روشی که دوست دارید با آن سفر کنید را پیدا می کنید و داستان های هیجان انگیزتری هم برای تعریف کردن خواهید داشت.

کویر مرنجاب؛ سفری به پهنای شن و ماسه

اوپرت؛ مرز عجیب بین جنگل و بیابان

جاده اسالم به خلخال؛ راستای رویایی با مناظری بکر و شگفت انگیز