آیا ایران از پول سازترین صنعتِ نفتی هم جا می ماند؟ - مجله سفرنامه ترکیه

به گزارش خبرنگاران؛ با این همه، ظاهراً اقتصاد های نفتی در جهان خود را برای جهان پسا-نفت هم آماده می نمایند. مثلاً، عربستان سعودی، یکی از بزرگ ترین دارندگان ذخایر نفت و یکی از سه فراورینماینده بزرگ این محصول در جهان، وعده داده که تا سال 2030 میلادی اقتصادش را به یک اقتصاد غیرنفتی بدل خواهد نمود.

مسابقه برای کنار گذاشتن نفت خام

از آن سو، قطر، رقیب دیرینه ایران در میدان گازی پارس جنوبی (یا به قول قطری ها، میدان گنبد شمالی)، مدتی است که از اوپک خارج شده تا تمام تمرکزش را بر روی فراوری و صادرات گاز طبیعی بگذارد.

از آن سو، مسابقه پر سرعتِ کنار گذاشتن بنزین به عنوان سوخت خودرو در فاصله سال های 2030 تا 2040 میلادی، بیش از پیش نفت را به کالایی مربوط به گذشته تبدیل خواهد نمود. بر همین اساس، کشور هایی مانند چین، بریتانیا، آلمان، فرانسه و حتی برزیل، اعلام نموده اند که در فاصله سال های مورد اشاره، فراوری هر نوع خودروی بنزینی را متوقف و ممنوع می نمایند.

به این ترتیب، ظاهراً نفت روز به روز اهمیت خود را از دست می دهد و این یعنی یک زنگ خطر برای کشور هایی که اقتصادشان به نفت وابسته است. با این حال، ظاهرا ایران هم پیغام خاتمه عصر نفت را دریافت نموده و از آنجا که تحریم کردنِ صادرات نفت چندان سخت نیست و منظره روشنی هم برای خاتمه تحریم ها متصور نیست، برنامه ریزی برای کنارگذاشتن خام فروشی نفت در ایران هم آغاز شده است.

کارت تازه برای کشور های نفتی: پتروپالایشگاه ها

اما تقریباً همه کشور های نفتی این را می دانند که نباید مزیت طلای سیاهی را که زیر خاک شان و در سواحل شان موجود است، به این راحتی رها نمایند. در واقع، برنامه کنار گذاشتن تدریجیِ نفت در اقتصاد های نفتی، باید دست کم از یک مرحله دیگر هم عبور کند که ممکن است دهه ها طول بکشد.

این مرحله واسط، فراوری مواد مصنوع از نفت خام است که تا پیش از این در صنعت پالایشگاهی دنبال می شد. حالا، اما چند سالی است که صحبت از پتروپالایشگاه ها به میان آمده است، صنعتی متفاوت که می تواند بسیار بسیار بیش از صنایع پالایشگاهی ارزش افزوده ایجاد کند. اما پتروپالایشگاه اساسا چه تفاوتی با پالایشگاه دارد؟

پتروپالایشگاه ها نسل تازهی از پالایشگاه ها محسوب می شوند که بر تجمیع مجتمع های پالایش و پتروشیمی تاکید دارند. به عبارت ساده، در مجتمع های پتروپالایشگاهی هدف تنها فراوری بنزین، نفت و گاز نیست بلکه در کنار فراوری این محصولات، تامین خوراک مورد احتیاج مجتمع های پلیمری و شیمیایی هم انجام می گردد.

به بیان باز هم ساده تر، در یک مجتمع پتروپالایشگاهی، موادی فراوری می شوند که می توان بعداً آن ها را به موادی با ارزش افزوده بالاتر (مثلا در صنایع داروسازی) تبدیل کرد. در واقع، خروجی پتروپالایشگاه ها دست کم 30 نوع فرآورده مایع و جامد با قابلیت انبارش راحت تر نسبت به نفت خام است که سودآوری بسیار بالاتری هم در مقایسه با خام فروشی و حتی فراوری سوخت دارند.

از آن سو، به طور کلی فرآورده های اصلی یک پالایشگاهِ نفتی، شامل گاز مایع، بنزین، گازوئیل و نفت کوره است، اما در یک پتروپالایشگاه، بخشی از نفت خامِ ورودی به جای فراوری سوخت به مواد شیمیایی پایه تبدیل می گردد.

به این ترتیب، مثلا به جای فراوری گاز مایع و بنزین، با احداث واحد های اولفین و آروماتیک، می توان این مواد را که در ابتدای زنجیره ارزش مواد شیمیایی هستند را فراوری کرد و مقدار سودآوری را افزایش داد.

حاشیه سود یک پالایشگاه در حالت مطلوب، حدود 6 تا 7 دلار به ازای هر بشکه محصول فراوریی است. این در حالی که برای یک پتروپالایشگاه این سود می تواند تا حدود 12 تا 14 دلار (یعنی حدود 2 برابر) افزایش یابد.

سد سرمایه گذاری: باز هم داستان تحریم ها

با این همه، احداث پتروپالایشگاه یک مشکل اساسی دارد و آن هم هزینه بسیار بالایِ مورد احتیاج برای ساخت این سازه های فنی و پیچیده است. آنالیز مشخصات پنج مجتمع پتروپالایش در حال ساخت در چین و عربستان نشان می دهد مجموع ظرفیت اسمی این مجتمع های پتروپالایشی 2 میلیون و 600 هزار بشکه در روز و سرمایه گذاری مورد احتیاج برای اجرایی شدن این طرح ها حدود 69 میلیارد و 850 میلیون دلار است.

به عبارت ساده تر، به طور میانه حجم سرمایه گذاری برای فرآوری یک بشکه نفت در این مجتمع های پتروپالایشی، معادل 27 هزار دلار برآورد شده است. این در حالی است که با توجه به وابستگی ایران به اخذ لیسانس و واردات تجهیزات خاص از خارج از کشور، هزینه طراحی و ساخت مجتمع های مشابه پالایشگاهی در ایران، حداقل 10 تا 20 درصد بالاتر از سایر منطقه ها جهان است.

بنابراین می توان برآورد کرد که هزینه ساخت مجتمع های پتروپالایشگاهی در ایران به ازای هر بشکه حدود 30 هزار دلار باشد. به این ترتیب، برای ایجاد 2 میلیون بشکه ظرفیت پتروپالایشگاهی در ایران، به حدود 60 میلیارد دلار سرمایه گذاری احتیاج خواهد بود. این در حالی است که بالاترین عایدی نفتی ایران در 8 سال اخیر هم به زحمت به 60 میلیارد دلار می رسد.

آیا ایران می تواند روی چین حساب باز کند؟

با این همه، طیف محصولاتی که یک مجتمع پتروپالایشگاهی فراوری می نماید، آن قدر وسیع است که سرمایه گذاری سنگین برای احداث آن را توجیه می نماید. شاید به همین علت است که کشور هایی مانند چین، هند، آمریکا و عربستان سعودی، در پی تبدیل شدن به قطب های آینده در این حوزه هستند.

این در حالی است که دست کم هند و چین، هر دو واردنماینده نفت هستند و به این ترتیب، می توان حدس زد که چرا چینی ها (در قرارداد موسوم به 25 ساله با ایران) در پی خرید نفتِ مقرون به صرفه قیمت از ایران هستند. در واقع، نفت مقرون به صرفهِ ایران که با تخفیف بالا به چین فروخته می گردد، قرار است در پالایشگاه های این کشور به کالا های بسیار گران قیمتِ پتروشیمیایی بدل گردد و دوباره صادر گردد.

آنالیز ها نشان می دهند که چین با ظرفیت پالایشی 16 میلیون بشکه در روز در سال 2019 میلادی، در واقع همین حالا هم بزرگ ترین فراورینماینده محصولات پتروپالایشی در جهان است. دو شرکت پتروچاینا و ساینوپک، عمده عملیات پالایش را در این کشور بر عهده دارند و در مجموع، بزرگ ترین سهم از سبد محصولات پتروپالایشی را در جهان به خود اختصاص می دهند.

این در حالی است که خبرگزاری بلومبرگ چندی پیش گزارش داده بود که چین 10 میلیارد دلار برای ساخت چهار پتروپالایشگاه بزرگِ تازه با ظرفیت پالایش 1.4 میلیون بشکه نفت خام در روز هزینه می نماید.

عربستان، جلوتر از ایران

به همین علت، شاید عجیب نباشد که عربستان سعودی، یکی از رقبای منطقه ای ایران، از مدت ها پیش برای احداث پتروپالایشگاه ها آستین بالا زده باشد. سعودی ها اکنون 9 پتروپالایشگاه با مجموع ظرفیت 2.9 میلیون بشکه در روز دارند. شرکت آرامکو به صورت انحصاری 6 پالایشگاه از این تعداد را در اختیار دارد و بقیه به صورت سرمایه گذاری مشترک با شرکت های دیگر هستند.

همزمان، پارک پتروپالایشی آرامکو-سابیک به ارزش 20 میلیارد دلار، پارک پتروپالایشی رابغ به ارزش 18 میلیارد دلار و پارک پتروپالایشی الجبیل به ارزش 10 میلیارد دلار بعضی از سرمایه گذاری های عربستان برای توسعه ظرفیت پتروپالایشی و تکمیل زنجیره ارزش در این کشور هستند که نشان می دهند ایران این بار هم در حال باختن قافیه به کشور های همسایه است.