من در آینه چشم خودم - مجله سفرنامه ترکیه

تصوری که افراد از بدن خود دارند آن چنان دور از حقیقت است که هر روز سعی در تغییر دادن و پنهان کردن آن تفاوت ها با بدن آرمانی شان دارند.

پیشرفت های پزشکی در زمینه عمل های زیبایی به اندازه ای شده که گاهی تشخیص افراد با تصویر قبل از عمل آنها سخت است.

عجیب اینجاست که حتی برای مفهومی مانند زیبایی که امری سلیقه ای است، استاندارد ،متر و معیار مشخصی وجود دارد.

کلیشه های مربوط به بدن که رسانه ها در حال نمایش و ترویج آن هستند فشار روانی زیادی به افراد و مخصوصا نوجوانان وارد می نماید.

تصویر بدن یا Body image بخشی از کلیشه قالبی را به ما نشان می دهد. آنچه رسانه ها درباره بدن به ما دیکته می نمایند برای بچه ها و نوجوانان چالش های زیادی را به وجود آورده است.

تصویر بدن به چه معنی است؟

Body image یا تصویر بدن به چگونگی دید فرد نسبت به بدن، داشتن یا نداشتن حس جذابیت در بدن اشاره می نماید. بسیاری از مردم در خصوص تصویر بدن خود نگرانی دارند. این نگرانی ها اغلب درباره وزن، رنگ پوست، مو یا شکل و اندازه یک قسمت خاص از بدن است.

تصویری ذهنی از ظاهر فیزیکی شخص، هم با مشاهده خود و هم با یادآوری واکنش های دیگران ایجاد می گردد.

خانواده، جامعه دوستان و اطرافیان و رسانه، تصویر ما را نسبت به بدن خود شکل می دهند.

تصویر بدن تاثیرات جدی بر روح و روان افراد می گذارد.

مسائل مربوط به اعتماد به نفس، پرخوری و کم خوری های عصبی و افسردگی از جمله مسائلی است که افراد بر اثر تصوری که نسبت به بدن خود دارند در آنها شکل می گیرد. این مسائل مخصوصا در بچه ها و نوجوانان نمود بیشتری دارد.

در تحقیقی بین سال های 1999 تا 2006 گفته شده که تعداد بچه ها زیر 12 سال که دچار اختلالات خوردن هستند و در بیمارستان بستری شده اند حدود 119 درصد افزایش یافته است و تقریبا 1.3 میلیون دختر نوجوان در آمریکا از مسائل بی اشتهایی رنج می برند.

بیشتر از هر ویژگی ظاهری، وزن بیشترین نارضایتی را نسبت به بدن برای دختران و پسران ایجاد می نماید.

عدم رضایت از بدن، تغذیه صحیح را دچار اختلال می نماید و همین مساله بر سلامتی افراد در حوزه های مختلف جسمی و روحی زندگی شان تأثیر می گذارد.

چه زمانی تصویر بدن ایجاد می گردد؟

تصویر بدن در بچه ها همزمان با افزایش توانایی های جسمی، شناختی و اجتماعی آنها رشد می نماید. حتی نوزادان یک حس کلی از بدن خود دارند و در سال های دوم و سوم زندگی، بچه ها آغاز به آگاهی از اندازه بدن خود می نمایند؛ مانند زمانی که درباره مناسب بودن یا نبودن اندازه جایگاه به نسبت خودشان نظری می دهند یا اعتراضی می نمایند.

تقریباً با خاتمه دوره پیش دبستانی بچه ها آغاز به درک و تسلط بر تصویر بدن خود می نمایند. گاهی در خصوص بدن خود نگران می شوند و ممکن است این نگرانی ها را از گروه همسالان یا عظیم ترهایشان و رسانه هایی که با آنها در ارتباط هستند بگیرند. تقریبا یک سوم بچه ها 5 تا 6 سال، سایز ایده آل بدن را انتخاب می نمایند و به این نتیجه می رسند که باید لاغرتر و یا چاق تر از حالت فعلی خود باشند.

بچه ها خردسال ممکن است دچار مسائل و درگیری های با تصویر بدن خود نیز شوند که ناشی از تصویری است که در رسانه ها از بدن به بچه ها ارائه می گردد.

گاهی هم این دلیل این درگیری ها فرم ظاهری بعضی اسباب بازی ها مانند عروسک های خاصشان است. نگرانی های والدین از وزن و ظاهر می تواند کودک را نسبت به تصویر بدن خود ابتدا حساس نموده و در گام بعدی ذهنیتی را برای او ایجاد کند.

نگرش والدین نسبت به تصویر بدن باعث شکل گیری اولویت ها و ارزش های خانواده و کودک می گردد. آیا نگاه والدین به بدن تنها از جهت زیبایی است یا تلفیقی از زیبایی و سلامت است؟

این دو دیدگاه می تواند اولویت ارزشی کودک را نسبت به تصویر بدن خود شکل دهد و زمینه ساز بسیاری از رفتارها و تصمیمات آینده کودک نسبت به تصویر بدن خود و اطرافیانش گردد. داشتن تصویر بد از بدن می تواند تأثیرات منفی متعددی داشته باشد که یکی از شایع ترین آنها کاهش عزت نفس است.

در گزارش بنیاد زیبایی و اعتماد به نفس جهانی (DOVE) آمده که وقتی جوانان احساس خوبی نسبت به شکل ظاهری خود ندارند، از هر 10 نفر، هفت نفر از آنها مسائل مربوط به اشتها پیدا نموده و به سلامت جسمی خود آسیب می رسانند. این اعتماد به نفس پایین همچنین می تواند تأثیرات چشمگیری در آینده افراد داشته باشد؛ به طوری که 17 درصد از زنان با اعتماد به نفس پایین اظهار داشتند که در مصاحبه های شغلی شرکت نخواهند کرد.

نقش رسانه ها

رشد رسانه ها و در دسترس بودن ابزار ارتباط جمعی باعث شده که افراد هر روز در حال فراوری محتوای آنلاین مخصوص خود باشند.

مشاهده تصاویر، فیلم ها و آثار رسانه ای آنلاین به سادگی امکان پذیر است و افراد مخصوصا در سنین کودکی و نوجوانی هویت فردی خود را در این محتوای رسانه ای جست وجو و کشف می نمایند، به یکدیگر بازخورد مثبت و منفی می دهند و به وسیله حضور در این شبکه های اجتماعی و مصرف محتوای رسانه ای برای خود هویت فردی می سازند که حاصل تصویر رسانه ها و نظرات دیگران است.

نوجوانان در اینترنت هر روز در حال به اشتراک گذاری تصویر و صدای خود هستند. نگرانی بابت لایک شدن یا نشدن از سمت اطرافیان فشار بالای روانی را به نوجوانان وارد می نماید.

صرف نظر کردن از حضور در این رقابت باعث حذف آنها از جامعه همسالان می گردد، اما این رقابت نه عادلانه است و نه قوانین مشخصی دارد. قلدری، تحقیر و توهین مواردی است که هر لحظه در کمین نوجوانان است.

در این شرایط بیش از هر چیز هویت فرد در تصویر بدن او خلاصه می گردد و باعث می گردد حس رضایت یا عدم رضایت نسبت به تصویر بدن خود پیدا کند.

در گذشته، تصویر بدن و زیبایی شناسی قومی و حتی فرهنگی متفاوتی وجود داشت اما با رشد رسانه و همه گیری آن افراد به سمت یک تصویر واحد سوق داده شدند.

تحقیقات اخیر نشان داده که حتی فرهنگ هایی که به طور سنتی دیدگاه مثبتی به ظاهر یا مشخصه ظاهری داشتند به سمت ایده آل های مشترک و نمایش داده شده در رسانه ها رفته اند؛ به طور مثال استانداردهایی مانند این که زیبایی تنها در لاغری و رنگ روشن پوست تعریف می گردد.

در جهانی که رسانه ها انتظارات دور از واقعیت را در خصوص جذابیتی ظاهری در افراد تقویت می نماید، این مساله مهم است که به بچه ها و نوجوانان مهارت های سواد رسانه ای مورد احتیاج برای تفکر انتقادی را آموزش دهیم تا بتوانند هرچه بهتر بازی های رسانه ای و کلیشه های نمایش داده شده در رسانه را تشخیص و تمیز دهند و فرای کلیشه ها و استانداردهای دیکته شده فکر نمایند و نسبت به خود حقیقی شان آرامش و پذیرش داشته باشند.

زهرا صالحی نیا - کارشناس سواد رسانه / ضمیمه چاردیواری روزنامه خبرنگاران