کدام استان های ایران بیشتر درگیر کرونا هستند؟ - مجله سفرنامه ترکیه

به گزارش خبرنگاران، دکتر نسترن کشاورز محمدی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به همراه آتنا رفیعی پور، پژوهشگر حوزه سلامت و سایر اعضای تیم علمی داوطلبانه پویش مردمی قرنطینه اختکمک حداکثری، طی یک یادداشت علمی تحلیلی، ضمن بررسی متفاوت آمار رسمی منتشر شده در رابطه با کروناویروس جدید در استان های مختلف کشور، پیشنهاداتی در جهت کنترل شیوع و استفاده بهینه از نتایج آماری آن در مدیریت و سیاست گذاری های کشوری ارائه کرده اند.

در مقدمه این یادداشت آمده است: آمار در شناخت شرایط موجود، پیش بینی شرایط آینده و سپس برنامه ریزی بر اساس آن؛ در سطح فردی و سیاست گذاری و مدیریت اهمیت بسزایی دارد. صرف نظر از تعداد کثیری از افراد جامعه، کاربرد آمار برای برخی اقشار خاص مانند مدیران، سیاست گذاران و حتی در برخی زمینه های فردی خاص از اهمیت زیادی برخوردار است و لذا باید به شیوه صحیح و مبتنی بر ارقام صحیح ارائه شود تا به درستی در برنامه ریزی و طراحی فرایندهای مدیریتی و سیاست گذاری مورد استفاده قرار گیرد.

سالهاست در ایران شاهدیم که اغلب اطلاعات و آمار مهم و مورد نیاز یا موجود نیست و یا موجود بوده، ولی کسی از وجود آن باخبر نیست یا از وجود آمار خبر داریم اما گاها دسترسی به اطلاعات و آمار مهم امکان پذیر نیست و یا در صورت وجود به شیوه صحیح در اختیار افرادی که به آن نیاز دارند، قرار نمی گیرد. از نظر کیفیت آمار تولید شده، گاها آمار به صورت غلط و ناقص تولید می شوند که این امر خود منجر به تصمیمات اشتباه می شود.

نکته مهم تر اینکه گرچه افراد و سازمان های متعددی در ایران آمار و داده تولید می کنند، اما در بسکمک موارد مشاهده می شود که هدف و کاربرد تولید بسکمک از آمارها یا معلوم نیست و یا به نظر می رسد اساسا فقط به قصد گزارش های مرسوم تولید شده است، زیرا ردپایی از آن در برنامه ریزی دیده نمی شود و لذا ما اکثرا غافلگیر و یا متعجب می شویم.

در مجموع، امروز به نوعی اتفاق نظر جمعی وجود دارد که آمار کرونا مدیریت مناسبی نداشته و ندارد. به نظر می رسد، چه به طور فردی، سازمانی و چه مسئولین استفاده بهینه ای از آمار کرونا برای درک شرایط، پیش بینی آینده و اقدام مبتنی بر آن نداریم.

نکته مهمی که این نوشته قصد دارد بر آن تاکید کند، لزوم استفاده حداکثری از آمار و به خصوص نحوه تحلیل و استفاده از آمار همه گیری کروناست. در این میان وجود و دسترسی به آمار ابتلا و مرگ ومیر بر اساس جنسیت، سن، آدرس محل کار و زندگی، مسیرهای تردد و بالاخره الگوهایی که مشاهده می شود، می تواند به نوع تصمیم گیری و اقدام متقابل کمک شایانی کند. به عنوان مثال عمده تمرکز چرخش اطلاعات کرونا در جامعه بر اساس گزارش خام تعداد بیماران و مرگ ومیر است. حتی متخصصین و محققانی که در صورت دسترسی به داده درست می توانستند و می توانند مشاوره های مؤثری در خصوص الگوی انتشار و اقدامات لازم مبتنی بر آن بدهند، در حسرت فرصت های از دست رفته برای کمک به حل مشکل هستند.

بدون درک درست ویژگی های همه گیری کرونا در ایران و ویژگی های مبتلایان، اقدامات مدیریت حتی با بهترین نیت و بودجه موفقیت چندانی نخواهد داشت و این اقدام شبیه تیراندازی با چشم بسته است.

بر همین اساس و با این رویکرد تیم تحقیقاتی پویش مردمی قرنطینه اختکمک حداکثری (telegram:@coronathinktank98 و insragram: coronathinkta) ، نمودارهای متفاوتی را از زوایای مختلف و بر اساس آمار رسمی وزارت بهداشت (منبع آمار جمعیت، سرشماری سال 1395 سازمان آمار) تهیه کرده است.

الف- فرایند کلی ابتلا و مرگ ومیر به علت کرونا

نمودار ذیل نشان می دهد موارد بیماری و مرگ ومیر با شیب کمی شروع و به دنبال آن به سرعت افزایش یافته است. البته بدیهی است آمار واقعی را بسیار بیشتر بدانیم؛ زیرا برخی بدون تشخیص بهبود یافته و یا فوت کرده اند. اینکه آمار واقعی چند برابر این تعداد است، معین نیست. به عبارت دیگر دقیقاً نمی توان گفت که به ازای یک مورد مبتلا و فوتی قطعی به دلیل کرونا، چند نفر مبتلا ممکن است وجود داشته باشد که به هر دلیل در آمار مربوطه آورده نشده اند. برخی کشورها مانند چین امکان خطای 10 درصدی در تشخیص را مطرح کرده اند(منبع آمار بیماری و فوتی کرونا، سایت رسمی وزارت بهداشت).

ب. مقایسه استان ها از نظر تعداد کل مبتلایان (قدیم و جدید) به بیماری کرونا

ارائه آمار به تفکیک استان و مقایسه آن نیز روزانه در تلویزیون و خبرگزاری ها ارائه می شود. در اینجا مقایسه شرایط ابتلا در استان ها به شکل نمودار ارائه می شود. صرف نظر از اینکه آمار چقدر دقیق است، اولین پیام چنین روش ارائه آمار این است که در نگاه اول استان تهران بدترین شرایط را دارد و و بعد اصفهان، سمنان، قم، البرز و خراسان رضوی در رده های بعدی قرار می گیرند.

ج- مقایسه شرایط ابتلا به کرونا در استان ها بر حسب جمعیت

توجه به آمار نسبت بیماران به جمعیت، تراکم میانگین نسبی بیماران به خصوص در همه گیری بیماری های واگیر چون کرونا بسیار مهم است که به نظر می رسد تا کنون مورد غفلت واقع شده است. تراکم میانگین بالاتر، حداقل در تئوری می تواند باعث سرعت همه گیری شود. اینکه در پادگان ها و زندان ها و مدارس معمولا بیماری های واگیر سریعتر منتشر می شوند، گواه درست بودن آن در واقعیت نیز هست. پس می توان نتیجه گرفت در بیماری کرونا، استان هایی با تراکم میانگین بالاتر بیماران، احتمال همه گیری سریعتر بیشتر است و بنابراین باید به این موضوع نیز توجه ویژه ای شود.

ما برای بررسی میزان تراکم افراد مبتلا در هر استان، تعداد کل مبتلایان هر استان را بر تعداد کل جمعیت همان استان (بر حسب آمار آخرین سرشماری جمعیت در سال 1395) تقسیم کردیم. این بار الگوی متفاوت و مهمی مشاهده شد. از این منظر، بدترین استان ها قم، سپس سمنان و استان مرکزی هستند و تهران ششمین استان دارای بالاترین شرایط تراکم بیماران است. به عبارت دقیق تردر حالی که مثلا در قم به ازای هر 10 هزار جمعیت 5.8 بیمار وجود دارد، در تهران به ازای هر 10 هزار جمعیت 1.6 بیمار وجود دارد.

این نشان دهنده تراکم بیماری بیش از سه برابری قم در مقایسه با تهران است. از همین رو به نظر می رسد احتمال آلوده کردن دیگران در این استان ها بیشتر باشد و لذا انتظار می رود در طی 2 الی 14 روز آینده نسبت رشد موارد ابتلا در این استان ها بیشتر باشد.

د. مقایسه استان ها از نظر شرایط موارد جدید ابتلا به بیماری کرونا

اگر شرایط تعداد موارد بیماری جدید در 24 ساعت گذشته را که می تواند ملاک سرعت پیشروی و انتشار همه گیری بیماری باشد، در نظر بگیریم، الگوی دیگری در مقایسه با توجه صرف به آمار کل بیماران استخراج می شود که پیام متفاوتی را به دنبال دارد.

از این منظر وخیم ترین شرایط را به ترتیب تهران، اصفهان، سمنان، قم، البرز و خراسان رضوی دارند. نکته بسیار مهم این است، در حالی که استان خراسان رضوی از نظر تعداد بیماران موجود رتبه دهمین استان کشور را دارد و خیلی در صدر اخبار نیست، بر اساس تعداد موارد جدیدی که کشف شده است، با چهار رتبه بدتر، ششمین استان کشور است. با در نظر دریافت وجود حرم رضوی به عنوان یکی از مکان های دارای بالاترین تراکم جمعیتی که در ایام سال نو به تراکم آن افزوده می شود، لزوم بستن حرم رضوی پیشنهاد می شود، وگرنه فاجعه ای قابل پیش بینی است.

ه. مقایسه استان ها از نظر نسبت شرایط موارد جدید ابتلا به بیماری کرونا به جمعیت

برای محاسبه تراکم موارد بیماران جدید، تعداد موارد جدید بر حسب جمعیت محاسبه شد. از این منظر وخیم ترین شرایط را مازندران، تهران و سپس خراسان رضوی، قم، خوزستان، یزد و البرز دارند. یک احتمال قوی هجوم مسافران از سایر استان ها به مازندران است که باعث صدر نشینی آن شده است. اما یافته جدید و مهم این است که استانی مثل ایلام که فقط بر حسب شمارش تعداد موارد جدید ابتلا در رده دهم است، به رده دوم صعود می کند. به عبارت دیگر به نسبت جمعیت، رشد بیماری در ایلام نسبت به سایر استان ها، پس از مازندران از اهمیت بیشتری برخوردار است.

نتیجه گیری:

1. به نظر می رسد در انتخاب استان های دارای اولویت به لحاظ مدیریت بیماری، نباید تنها به تعداد مبتلایان توجه شود. پیشنهاد می شود 5 استان اول بر حسب چهار شاخصی که در بالا محاسبه شده است و در جدول بالا به اختصار آمده است، مورد توجّه خاص قرار گیرند.

2. با فرض درست بودن آمار، کاهش تراکم موارد ابتلای جدید نشان دهنده اثر بخشی پویش های مردمی چون قرنطینه اختکمک حداکثری در کاهش زنجیره انتقال در تهران است.

3. دقت شود که پیشروی بیماری نسبت به جمعیت در سمنان، قم، اصفهان، مرکزی و قزوین سریعتر از سایر استان هاست.

4. پیش بینی می شود با توجه به متراکم تر بودن بیماری، شرایط به خصوص از نظر افزایش تعداد موارد جدید در این استان ها در دو هفته آینده وخامت بیشتری در مقایسه با سایر استان ها داشته باشد. البته در صورت رعایت جدی قرنطینه اختکمک اجباری، این شرایط می تواند وخامت کمتری داشته باشد.

5. استان های نیازمند توجه فوری: تهران، قم، سمنان، مازندران، اصفهان، مرکزی، قزوین و البرز هستند. همچنین توصیه می شود به منظور بهبود شرایط استان های در معرض خطر در طی چند هفته آینده و همچنین جلوگیری از انتشار بیشتر کرونا، آموزه هایی در خصوص عدم سفر به این استان ها در سطح کلان داده شود و تا حد امکان از ورود و خروج به استان ها اجتناب شود.

6. اگر الگوی همه گیری به همین شکل تداوم یابد و مردم جاهلانه و سرخوشانه به سفرهای نوروزی خود تا 15 فروردین ادامه دهند، با توجه به دوره پنهان 2 الی 14 روز بیماری، همگان می توانند پیش بینی کنند که به احتمال بسیار زیاد، نیمه دوم فروردین به خصوص آخر فروردین و اوایل اردیبهشت شرایط کلی جامعه بسیار وخیم باشد.

7. نکته آخر، ترددهای غیرضروری از الان تا آخر فرودین و اوایل اردیبهشت یک خودکشی فردی و جمعی است.

8. با توجه به پیچیدگی های قرنطینه اجباری (در مقاله جداگانه ای قبلا به آن پرداخته شده است) که به علت افزایش اجماع، کمی در جهت کاهش است، باید مردم را بیش از پیش به اهمیت قرنطینه خانگی حداکثری برای احتمالا یک ماه و یا بیشتر آماده کرد.